Παρασκευή 9 Απριλίου 2021

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ (1796-1858) - ἀγωνιστὴς τοῦ 1821

 

Ὁ Δημήτριος Μελετόπουλος ἐγεννήθη ἐν Αἰγίῳ τῷ 1796 ἐκ γονέων πλουσίων καὶ εἰς τοὺς προκρίτους τῆς χώρας ἀνηκόντων. Ὁ πατὴρ αὐτοῦ, Ἄγγελος Μελετόπουλος, εἷς τῶν προεστώτων τῆς ἐπαρχίας, διεκρίθη ἐνωρὶς διὰ τὴν σύνεσιν καὶ τὸ φιλόπατρι αὐτοῦ, ἐξελέχθη καὶ ἀπεστάλη παρὰ τῶν συμπολιτῶν του ἀντιπρόσωπος (Βεκίλης) εἰς Κωνσταντινούπολιν, ὅπως προστατεύῃ τῶν συμφερόντων αὐτῶν παρὰ τῇ Ὀθωμανικῇ ἐξουσίᾳ. Βραδύτερον ἀπανελθὼν εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ μυηθεὶς τῆς Φιλικῆς Ἑταιρίας τὸ μυστήριον παρὰ τοῦ φιλογενοὺς Κ. Ἰω. Παπαῤῥηγοπούλου1, ἀνεκοίνωσε αὐτὸ εἰς τοὺς πρεσβυτέρους αὐτοῦ υἱοὺς, Χριστόδουλον καὶ Δημήτριον. Ἐσκίρτησεν ἡ καρδία αὐτῶν ὑπὸ διακαοῦς ἐνθουσιαμοῦ, καὶ ἀπὸ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ὁ Δημήτριος Μελετόπουλος, ὅστις τέως ἐνησχολεῖτο εἰς ἐμπορικὰς ἐπιχειρήσεις, καθότι ὁ ἐπικρατῶν δεσποτισμὸς οὐδεμίαν ἄλλην ἀσχολίαν ἐπέτρεπεν, ἐγκαταλιπὼν αὐτὰς ἐπὶ προφανεῖ θυσίᾳ τῶν συμφερόντων αὐτοῦ, διότι, ὅπως ἀφαιρέσῃ πᾶσαν ἐκ τῶν Τούρκων ὑπόνοιαν, ἐξηκολούθει δανείζων αὐτοῖς χρηματικὰ ποσά, καίτοι προβλέπων τὴν ἀπώλειαν αὐτῶν, ἀφοσιώθη ὅλος εἰς τοῦ μεγάλου ἐκείνου ἔργου τὴν τελεσιουργίαν. Διό, ἀψηφήσας τοὺς ἐκ τοῦ τουρκικοῦ δεσποτισμοῦ κινδύνους, ἐν μὲν τῇ πατρικῇ οἰκία συνήγαγεν ὅπλα καὶ πολεμοφόδια, δύναμιν δὲ ἐκ τριάκοντα ὁπλιτῶν κρύφα προπαρασκεύασεν, ἐφοδιάσας αὐτοὺς διὰ τοῦ ἀναγκαίου ὁπλισμοῦ, ὅν μετήνεγκεν ἐκ Τεργέστης. Καὶ τότε δὲ ἐκ προκαταβολῆς ἱκανὰς ποσότητας χρημάτων συνεισέφερε γενναίως καὶ ἀφειδῶς εἰς προμήθειαν ὅπλων καὶ πολεμοφοδίων, καὶ ἀκολούθως, καθ᾿ ὅλον τὸ διάστημα τοῦ ἀγῶνος, δὲν ἔπαυσεν ἁδρὰς καταβάλλων θυσίας.

Τοιαῦτα ἔχων αἰσθήματα ὁ ἀοίδιμος Δημήτριος Μελετόπουλος, ὁρμᾷ πλήρης ἐνθουσιασμοῦ εἰς τὸ στάδιον τῶν ἀγώνων, ἅμα τῆς ἐλευθερίας ἡ σάλπιγξ ἤχησε κατὰ τὰ ὄρη τῶν Καλαβρύτων. Ταχθεὶς κατ᾿ ἀρχὰς ὡς ἀρχηγὸς τοῦ ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν του στρατιωτικοῦ σώματος, ὅπερ ἐξ ἰδίων ἐμισθοδότει, ὑπὸ τὸν ἀοίδιμον στρατηγὸν Ἀνδρέαν Λόντον, ἔλαβε ἐνεργὸν μέρος εἰς τὴν πολιορκίαν τοῦ φρουρίου Πατρῶν, ὅπου ἐκινδύνευσε πολλάκις. Διακριθεὶς δὲ εὐθὺς κατὰ τὴν ἀρχήν, ἐπῃνέθη δημοσίᾳ δι᾿ ἐγγράφου τῆς τότε συγκροτηθείσης Πελοποννησιακῆς Γερουσίας, ὀνομασθεὶς Χιλίαρχος. Τῷ δὲ 1822 ἐλθὼν μετὰ τοῦ ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν του σώματος εἰς συνέντευξιν τοῦ ἀειμνήστου στρατηγοῦ Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, καθ᾿ ἣν ἡμέραν καὶ ὥραν εἶχεν ἀρχίσει ἡ μάχη τοῦ Δερβενακίου, συμμετέσχεν ἀμέσως τῆς λαμπρᾶς ἐκείνης νίκης, ἣν οἱ Ἕλληνες ᾔραντο κατὰ τοῦ ὑπὸ τὸν Δράμαλην στρατοῦ. Ἀμέσως δὲ μετὰ ταῦτα οὐσιῶδες ἔλαβε μέρος εἰς τὴν ἐν Ἀκράτᾳ μάχην κατὰ τῶν λειψάνων τοῦ στρατοῦ τούτου, ἅπερ πεισματωδῶς ἠμύνοντο, προσπαθοῦντα νὰ φθάσωσι μέχρι τῶν Πατρῶν. Ἐκεῖ, ἄτρομος φύσει ὤν, ὑπὸ νεανικῆς δὲ τόλμης καὶ γενναιότητος ὁρμώμενος, ἐκινδύνευσε μέγαν κίνδυνον, μόνος συναντηθεὶς μετὰ τοῦ μαχίμου Ταμὰζ Βεγῆ καὶ τῶν ὑπ᾿ αὐτόν. Ἀλλ᾿ ἀμέσως τότε ἔσπευσαν εἰς βοήθειαν αὐτοῦ οἱ συστρατιῶται του, μεταξὺ τῶν ὁποίων ὁ ἐπιζῶν Συνταγματάρχης Νικόλαος Πετιμεζᾶς, φίλος στενὸς ἀείποτε διατελέσας τοῦ μακαρίτου. Ἐπανελθὼν εἰς Αἴγιον, διορίζεται διὰ διπλώματος τῆς τότε Κυβερνήσεως Ἀντιστράτηγος παρὰ τῷ Στρατηγῷ Ἀνδρέᾳ Λόντῳ. Κατόπιν δ᾿ ἀποστέλλεται ὡς ἀντιπρόσωπος αὐτοῦ εἰς τὸ στρατόπεδον τῶν Σελῶν κατὰ τῶν ἐν Πάτραις Τούρκων. Ἐκεῖ ἔδειξεν οὐ μόνον εὐτολμίαν στρατιωτικήν, ἀλλὰ καὶ πρόνοιαν στρατηγικήν, καὶ αὐταπάρνησιν οὐ τὴν τυχοῦσαν, διότι ἐμερίμνα περὶ τῆς συντηρήσεως τοῦ ὑπ’ αὐτὸν στρατοπέδου, προμηθεύων αὐτῷ, ἰδίᾳ ὡσεπιπολὺ δαπάνῃ, τὰ ἀναγκαία δι᾿ ὅπερ εἶχεν ἐξαποστείλει τὸν πρεσβύτερον ἀδελφόν του Χριστόδουλον, ἵνα παραλάβῃ εἰς Κυλλήνην πολεμοφόδια καὶ ἄλλα ἀναγκαῖα, μετενεχθέντα ἐκεῖσε ἐκ Τεργέστης διὰ Ζακύνθου2. Τῷ 1823, ἔχων ὑπὸ τὰς διαταγὰς αὐτοῦ οὐχὶ εὐάριθμον σῶμα στρατιωτῶν, ἐκστρατεύει εἰς τὴν Δυτικὴν Ἑλλάδα καὶ μάχεται κατὰ τῶν Τούρκων περὶ τὴν Φοντάναν. Τῷ δὲ 1824 μεθ᾿ ἱκανοῦ ἐπίσης στρατιωτικοῦ σώματος πολεμεῖ εἰς τὴν μάχην τῆς Ἄμπλιανης. Τὸ ἐπιὸν ἔτος 1825 διορίζεται παρὰ τῆς Κυβερνήσεως ἐν τῇ ἐπαρχία Βοστίτσης ἀνεξάρτητος Στρατηγὸς καὶ ἀποστέλλεται ἀρχηγὸς τοῦ εἰς τὰ Σελὰ στρατοπέδου τὸ δεύτερον κατὰ τῶν ἐν Πάτραις Τούρκων.

Ἀλλ᾿ ἤδη εὐρύνεται τὸ στάδιον τῶν ἀγώνων αὐτοῦ,ὡς καὶ τῶν λοιπῶν συναγωνιστῶν του, τοῦ Ἰμβαχήμη [Ἰμπραήμ] μετὰ πολυαρίθμου στρατιᾶς ἀποβάντος εἰς Ἑλλάδα καὶ διὰ παντὸς τρόπου μηχανωμένου νὰ καθυποτάξῃ αὐτήν. Συνετὸς καὶ ἔμπειρος ὤν ὁ Αἰγύπτιος τῶν τῆς στρατηγικῆς, ἐνόησεν, ὅτι δὲν ἤρκει μόνον νὰ κατέχῃ πόλεις τινὰς καὶ φρούρια, ἤ νὰ κερδαίνῃ μάχας ἐκ τοῦ συστάδην κατὰ τῶν Ἑλλήνων, οἵτινες ὑπεχώρουν μὲν ἐνίοτε κατ᾿ αὐτάς, μὴ δυνάμενοι ν᾿ ἀνθέξωσιν εἰς τὴν ὑπεροπλίαν καὶ τὴν τακτικὴν τοῦ ἐχθροῦ, ἀλλά, καίτοι ὑποχωροῦντες, ἐξηκολούθουν οὐδὲν ἧττον τὸν πόλεμον, παρενοχλοῦντες ἀπαύστως αὐτὸν καὶ ἀφαιροῦντες οὕτω τὸ ἐκ τῆς νίκης κέρδος· ἐνόησε, λέγομεν, ὅτι τοῦτο δὲν ἤρκει εἰς τὸν σκοπὸν αὐτοῦ. Διὸ ἠσπάσθη σύστημα στρατηγικώτατον μέν, ὀλεθριώτατον δὲ διὰ τὸν τρόπον, ἐὰν ἐπετύγχανε, τὸ τῆς δῃώσεως τῆς χώρας καὶ παρορμήσεως τῶν κατοίκων εἰς ἑκουσίαν προσέλευσιν καὶ ὑποταγήν, εἰς προσκύνημα, ὡς κοινῶς λέγεται. Ἡ τοιαύτη τακτικὴ τοῦ ἐχθροῦ εἵπετο νὰ δεινώσῃ μεγάλως τὴν θέσιν τῶν ἀγωνιζομένων, διότι ὤφειλον οὕτως οὐχὶ μόνον νὰ παρατάττωνται κατὰ τοῦ ἐχθροῦ, ἀλλὰ καὶ νὰ προσπαθῶσι νὰ ματαιώνωσι παντὶ σθένει τὴν ἐπιτυχίαν τοῦ σατανικοῦ αὐτοῦ σχεδίου. Διττὸς ἄρα ἀπέβαινεν ὁ ἀγών, καὶ διὰ τοῦτο πολλῷ δυσχερέστερος τοῦ μέχρι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Καὶ κατὰ τὸ νέον τοῦτο στάδιον διεκρίθη ὁ Στρατηγὸς Δημήτριος Μελετόπουλος, στρατευόμενος ὑπὸ τὸν τότε ἀρχηγὸν τῶν Πελοποννησιακῶν ὅπλων, Θεόδωρον Κολοκοτρώνην3. Καταφρονήσας καὶ δῶρα πλούσια καὶ ὑποσχέσεις ἀμοιβῶν, καὶ θυσιάσας τὴν ἰδίαν αὐτοῦ περιουσίαν, καθὸ κατεχομένην παρὰ τοῦ ἐχθροῦ καὶ καταστραφεῖσαν παρ᾿ αὐτοῦ, τὰ μάλιστα συνετέλεσεν εἰς τὴν κατὰ τὴν Πελοπόννησον ματαίωσιν τοῦ ὀλεθρίου ἐκείνου σχεδίου του. Διό, πλὴν εὐαρίθμων ἐξαιρέσεων, οἷον ἑνὸς δευτερευόντος στρατιωτικοῦ, τοῦ Νενέκου, ἐλεεινῶς καὶ τούτου καταστρέψαντος τὸν βίον, καθὸ φονευθέντος παρ᾿ αὐτῶν τῶν οἰκείων του, οἵτινες δὲν ἠνείχοντο τὸ ὄνειδος, ὅπερ προσέτριβεν αὐτοῖς ὁ νέος οὗτος Ἐφιάλτης, οὐδεὶς ἄλλος ἐν Πελοποννήσῳ στρατιωτικὸς ἠτίμασε τὸν ἑλληνικὸν χαρακτῆρα. Ἐὰν δέ που ἀνεφάνησαν ἀσθενεῖς τινες χαρακτῆρες ἐκ τῶν κατοίκων, ποῦ μεν διὰ τῆς αὐστηρότητος, ποῦ δε διὰ τῆς πειθοῦς ἠναγκάσθησαν νὰ ἐπανέλθωσι καὶ οὗτοι εἰς τὴν ὁδὸν τοῦ καθήκοντος. Σημειωτέον δέ, ὅτι ὡς πρὸς τούτους ἀδυσώπητος πάντοτε ἀνεδείχθη ὁ Δημήτριος Μελετόπουλος, καὶ εἰς τὴν αὐστηρότητα ταύτην ὀφείλεται πάντως ἡ ἐπιτυχία του. Καίτοι δὲ εἰς τὸ σπουδαῖον τοῦτο ἔργον ἀσχολούμενος, ἔσπευδε πάντοτε πρῶτος κατὰ τοῦ ἐχθροῦ. Ὑπὸ τὸν ἀείμνηστον Θεόδωρον Κολοκοτρώνην, ὅστις ἠγάπα αὐτὸν ὡς ἴδιον υἱὸν διὰ τὰς ἀρετάς του, διατελῶν ὡς στρατηγός, λαμβάνων μέρος εἰς τὰς κατὰ τοῦ Ἰβραχήμη μάχας τῶν Βερβαινῶν, τοῦ Λεονταρίου, τῶν Πισινῶν, τῆς Βέργας καὶ τοῦ Ἀλμηροῦ κατὰ τὴν Μάνην, τῶν Ῥιζῶν, εἰς τὰ πέριξ τῆς Τριπόλεως, καὶ εἰς ἄλλα ἔτι μέρη. Τῷ δὲ 1827 εἰς μὲν τὴν μάχην τῶν Τσετσεβῶν ἐνεργὸν λαμβάνει μέρος ἐπίσης ὑπὸ τὸν στρατηγὸν Θ. Κολοκοτρώνην· εἰς δὲ τὴν πεισματώδη ἐκείνην τῆς Καυκαριᾶς, ὅτε διετέλει ὑπὸ τὴν ὁδηγία τοῦ Ἀρχιστρατήγου Ῥιχάρδου Τσούρς (Sir Richard Church), μεγάλως διακρίνεται ἐπὶ γενναιότητι καὶ ἀνδρείᾳ.

Κατὰ τὴν μάχην ἐκείνην, ἥν ὁ ἐπιζῶν οὗτος Στρατηγὸς ἀποκαλεῖ «ὡραῖον ἀγῶνα τῶν Πελοποννησίων» (a good affair of the Peloponnesians) ὁ ἑλληνικὸς στρατός, κεχαρακωμένος ἐπὶ ὑψώματός τινος εἰς ἀπόστασιν βολῆς τουφεκίου ἀπὸ τοῦ αἰγυπτιακοῦ, ἀφ᾿ οὗ ὑπέστη τριήμερον κανονιοβολισμόν, μηδὲ βῆμα ὑποχωρήσας, ἀπέκρουσε τρεῖς ἐπανειλημμένας ἐφόδους τῶν αἰγυπτιακῶν ταγμάτων διὰ τῆς λόγχης. Ὁ στρατηγὸς Δημήτριος Μελετόπουλος ἦν ἐξ ἐκείνων, οἵτινες ὑπέμεναν ν᾿ ἀντιταχθῶσι κατὰ τοῦ ἐχθροῦ εἰς τὸ μέρος ἐκεῖνο. Ὑπὸ τοσαύτης δὲ ζέσεως κατείχετο κατὰ τὴν μάχην, ὥστε ξιφήρης ἵστατο κατὰ τῶν ἐφορμούντων ἐχθρῶν, καὶ ἐδέησεν οἱ στρατιῶται αὐτοῦ νὰ τὸν βιάσωσι νὰ καθήσῃ, διότι τὰ ἐνδύματα καὶ τὸ φέσιον αὐτοῦ εἶχον κατατρυπηθῇ ὑπὸ σφαιρῶν4. Ἐκεῖ διεκρίθη ὁ Στρατηγὸς Πλαπούτας, ὁ ἐπιστήθιος φίλος καὶ συνάδελφος τοῦ Μελετοπούλου, ὡς ἀπεκάλει αὐτὸν πάντοτε· ἐκεῖ οἱ Πετιμεζαῖοι, ὁ Χρῆστος Φωτομάρας καὶ ἄλλοι πολλοὶ ἐπίσημοι στρατιωτικοί, ὧν τὴν μνείαν ἀφίνομεν εἰς τὴν ἱστορίαν.

Τοιαῦτα τὰ στρατιωτικὰ ἔργα τοῦ ἀνδρός. Ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸν πολιτικὸν καὶ ἰδιωτικὸν αὐτοῦ βίον ἀπέφηνεν οὐχ ἧττον χαρακτῆρα ἀκέραιον καὶ γενναιόφρονα. Πλούσιος ὤν, ὡς εἴρηται, ἐδαπάνησεν ὅλην σχεδὸν τὴν πατρικὴν οὐσίαν εἰς τὰς ἀνάγκας τῆς πατρίδος πληρώνων τοὺς μισθοὺς οὐ μόνον τοῦ ὑπὸ τὴν ἀρχηγίαν αὐτοῦ στρατιωτικοῦ σώματος, ἀλλὰ καὶ ἄλλων. Γνωστὸν εἶναι, ὅτι διεφώνει πολιτικῶς μετὰ τοῦ ἑτέρου στρατηγοῦ τῆς ἐπαρχίας, τοῦ ἀοιδίμου Ἀνδρέου Λόντου. Καὶ ὅμως εἰς πολλὰς περιστάσεις, ὅτε οὗτος εὑρίσκετο εἰς δυσχερείας οἰκονομικάς, ὁ Δημήτριος Μελετόπουλος, ὅστις τὸν ἐτίμα εἰλικρινῶς, δὲν ἐδίστασε νὰ καταβάλῃ ἐξ ἰδίων τοὺς μισθοὺς τῶν στρατιωτῶν του, κατὰ τὰς σωζομένας ἐπισήμους ἀποδείξεις του. Ἰδίως εἰς Ἑλίκην (Τρουπιὰ) τῆς Αἰγιαλείας εὑρισκόμενός ποτε, ἔμαθεν, ὅτι ὁ Ἀνδρέας Λόντος εἰς δεινὴν εὑρίσκετο θέσιν, πολιορκούμενος ἐν Αἰγίῳ ὑπὸ τῶν ἰδίων στρατιωτῶν αὑτοῦ, στασιαζόντων διὰ τοὺς μισθούς των. Μόλις ἀκούσας τὸ ἀσέβημα τοῦτο, ὅπερ καὶ αὐτὸς ἄλλοτε ὑπέστη, ἔσπευσεν εἰς ἀπαλλαγὴν τοῦ ἐνδόξου αὐτοῦ συναγωνιστοῦ καὶ πρώην ἀρχηγοῦ, καταβαλὼν τοὺς μισθοὺς τούτους, συμποσουμένους εἰς 75.000 γροσίων. Συμποσοῦνται δὲ τὰ οὕτω πραγματικῶς δαπανηθέντα παρ᾿ αὐτοῦ καὶ ἐπισήμως ἐπικυρωθέντα παρὰ τῆς Κυβερνήσεως εἰς 365.000 γροσίων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἤτοι ἰσαρίθμους χιλιάδας δραχμῶν. Διετέλεσε δὲ ὡς πληρεξούσιος εἰς τὴν ἐν Τροιζῆνι Συνέλευσιν καὶ εἰς τὴν ἐν Προνοίᾳ διαλυθεῖσαν. Κατὰ τὴν τελευταίαν ταύτην ἐκινδύνευσεν τὸν ἔσχατον κίνδυνον, διότι, ὡς καθιστάμενος οὕτω τοῖς ἄλλοις πρόσκομμα εἰς τοὺς σκοποὺς τῶν ξένων ῥαδιουργιῶν, ἐγένετο ἀνάρπαστος μετὰ τῶν ἀοιδίμων Ἀναγν. Δεληγιάννη (τοῦ πενθεροῦ αὐτοῦ), Πανούτσου Νοταρᾶ, Φωτήλα καὶ ἄλλων πολλῶν ἐπιφανῶν συναδέλφων του. Μόλις δὲ δι᾿ ἁδρὰς χρημάτων θυσίας ἐλυτρώθησαν ἐκ τῶν χειρῶν τῶν αὐτῶν ἀνθρώπων, οὕς οἱ ξένοι μετεχειρίσθησαν ὄργανα κατὰ τῆς Συνελεύσεως ἐκείνης. Ἡμέτερον ἔργον δὲν εἶναι νὰ καταδείξωμεν καὶ στηλιτεύσωμεν ἐνταῦθα τοὺς ἐνόχους τῆς στυγερᾶς ἐκείνης πράξεως κατὰ τῶν ἐλευθεριῶν τοῦ ἔθνους, ἀφήνοντες τοῦτο εἰς τὴν ἱστορίαν. Ἐμνημονεύσαμεν μόνον τοῦ γεγονότος, διότι συνδέεται μετὰ τοῦ βίου τοῦ ἀξιολόγου τούτου ἀνδρός.

Ἐπελθούσης τῆς Βασιλείας, ἀπεσύρθη ἰδιωτεύων εἰς Αἴγιον. Ἀλλὰ καὶ ἐκεῖσε ἐπεφυλάσσετο αὐτῷ νὰ δώσῃ νέα δείγματα τῆς γενναιότητός του, διότι ἀκούσας ἑσπέραν τινά, ὅτε ἡτοιμάζετο νὰ κατακλιθῇ, ὅτι οἱ διαβόητοι λησταὶ Χονδρογιανναῖοι ἐπιπεσόντες ἀθρόοι εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ μακαρίτου Λέοντος Μεσσηνέζη, καὶ ἐλήστευσαν καὶ ἐκάκουν αὐτόν, δὲν ἐδίστασε νὰ δράμῃ νύκτωρ, ἀψηφῶν τῆς ζωῆς αὐτοῦ, εἰς βοήθειαν τοῦ δεινοπαθοῦντος συμπολίτου αὐτοῦ· ἐνθαῤῥύνας δὲ διὰ τοῦ παραδείγματός του τοὺς λοιποὺς καὶ παρορμήσας αὐτοὺς εἰς ἔφοδον κατὰ τῶν ληστῶν, οἵτινες ἦσαν ἕτοιμοι νὰ ἐξέλθωσιν, ἐπέτυχεν ἄρδην τὴν καταστροφὴν τῆς φοβερᾶς ἐκείνης συμμορίας, ἥτις ἐπὶ ἔτη ὁλόκληρα ἐλυμαίνετο τὴν Πελοπόννησον.

Καὶ εἰς ἐκτάκτους δὲ ἀποστολὰς διεκρίθη κατά τε τὴν Μεσσηνίαν καὶ τὴν Ἀρκαδίαν, διορισθεὶς μετὰ τοῦ ἀειμνήστου Ἀνδρέου Ζαΐμη τῷ 1834, καὶ εἰς Ὕδραν τῷ 1844, ὅτε κατηύνασε μετὰ τῶν ἄλλων τὴν ἐπαπειλοῦσαν νὰ ἐκραγῇ βαρεῖαν στάσιν. Διετέλεσε δὲ κατὰ πρῶτον Δήμαρχος μέχρι τοῦ 18425 κοινῇ ψήφῳ τῶν συμπολιτῶν αὐτοῦ. Ἀκολούθως δὲ Βουλευτὴς μὲν κατὰ τὴν α΄ περίοδον, ὅτε πάντες ἐνθυμοῦνται τὴν ἀξιοπρεπῆ διαγωγήν του, καὶ στρατιωτικὸς νομοεπιθεωρητὴς Ἀχαΐας, Νομάρχης δὲ εἰς κρισίμους περιστάσεις καὶ Ὑπουργὸς ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν. Καθ᾿ ἁπάσας τὰς δημοσίας αὐτοῦ θέσεις ἐξεπλήρωσε τὰ καθήκοντά του μετὰ θρησκευτικῆς εὐλαβείας καὶ ἀκεραιότητος ἤθους, προελόμενος ν᾿ ἀφήσῃ πτωχὴν τὴν οἰκογένειαν αὐτοῦ, ἢ νὰ προστρίψῃ τὴν ἐλαχίστην κηλίδα εἰς τὴν ὑπόληψιν αὐτοῦ. Ὁ Δημήτριος Μελετόπουλος, μετὰ τῶν ἀοιδίμων ἀδελφῶν Ἀνδρέου καὶ Ἀναστασίου Λόντου, ἀποτελεῖ τὴν τριλογίαν τῶν ἐπισήμων καὶ ἐνδόξων ἀνδρῶν, οὕς ἡ μικρά, ἀλλ᾿ ἱστορικὴ πόλις τοῦ Αἰγίου παρήγαγε καθ᾿ ἡμᾶς, καὶ οἵτινες ἀναμφιλέκτως ἐτίμησαν τὸ ἑλληνικὸν Ἔθνος καὶ τὸ ἑλληνικὸν ὄνομα. Οὕτως ἀνήρ, ὅστις διεκρίνετο ἐπὶ πλούτῳ, καὶ ὅστις ἐδαπάνησε ἑκατοντάδας χιλιάδων δραχμῶν εἰς τὸν βωμὸν τῆς Πατρίδος, ἀπεβίωσεν σχεδὸν πένης, ὡς πάντες οἱ ἔνδοξοι αὐτοῦ συνάδελφοι καὶ συναγωνισταί. Λυπηρὸν ὅμως εἶναι νὰ βλέπῃ τις ἄνδρας, οἵτινες ἐθυσίασαν καὶ ὑπεροχὴν κοινωνικὴν καὶ πλούτη καὶ οὐσίας ὑπὲρ ἐλευθερίας τῆς Πατρίδος, καὶ οἵτινες ἤσκουν ὑπερτάτην σχεδὸν ἐξουσίαν ἐν ταῖς χώραις αὐτῶν, ν᾿ ἀποθνήσκωσιν ἀνέστιοι καὶ πένητες, μηδὲ τὰ ἔξοδα τῆς κηδείας καὶ τῆς ἀγορᾶς τοῦ τόπου τῆς ταφῆς ἔχοντες, καὶ, τὸ χείριστον, καταλιμπάνοντες τὰς οἰκογενείας αὐτῶν κατατρυχομένας ὑπὸ τῆς ἀπορίας !


                                                                                           (ἐφημερίδα "ΑΙΩΝ" 7/7/1858)




1Σύμφωνα μὲ τὸ ἀρχεῖο τοῦ Σέκερη μυήθηκε μέσῳ τοῦ Π. Ἀρβάλη.

2Οἱ ἐπιζῶντες κ.κ. Γεώργιος Μ. Ἀντωνόπουλος, γερουσιαστὴς καὶ Γ. Χαραλάμπης, ἐμποροκτηματίας ἐν Πάτραις, δύναται ἄριστα νὰ μαρτυρήσωσι τὸ γεγονὸς τοῦτο, καθὸ ἐπιφορτισθέντες τὴν προμήθειαν αὐτήν.

3Σώζονται αἱ αὐτόγραφαι ἐπιστολαὶ τοῦ τε αεἰμνήστου τούτου γέροντος καὶ τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, δι᾿ ὧν ἔπαινος δημοσίᾳ ἀπονέμεται πρὸς τὸν Δημήτριον Μελετόπουλον.

4Ὁ Ἰβραχήμης ἠρώτα κατόπιν μετὰ πολλὰ ἔτη ξένον διατρίψαντα ἐν Πάτραις, καὶ ἀκολούθως ἐν Αίγύπτῳ, τὸν Ἄγγλον Κ. Γκριν, ἐὰν ζῇ νέος τις καὶ ὡραῖος Στρατηγός, ὅστις διεκρίνετο μεταξὺ τῶν λοιπῶν. 

ΟΙ ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 2, 3, 4 υπάρχουν στην εφημερίδα ΑΙΩΝ.

5Ἡ σωστὴ χρονολογία εἶναι τὸ 1841.

Τρίτη 2 Μαρτίου 2021

Ο ΙΕΡΕΥΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ (1882-1944) ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΣΤΙΤΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (σπάνιο κείμενο τοῦ 1938)

«ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑΙ ΣΥΣΚΕΨΕΙΣ ΕΙΣ ΑΙΓΙΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡ᾿ ΑΥΤῼ ΜΟΝΗΝ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ»


Τὸ 2017 εἶχα ἀσχοληθεῖ λεπτομερῶς μὲ τὸ ζήτημα τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου «περὶ τὸ Αἴγιον», ὅπου σύμφωνα μὲ τὸν ἱστορικὸ Παπαρρηγόπουλο1 ἔγινε κάποια ἀπὸ τὶς συνεδριάσεις τῆς Μυστικῆς Συνελεύσεως τῆς Βοστίτσης (Αἰγίου) τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1821. Τότε ὑποστήριξα ὅτι στὸ Αἴγιον ὑπῆρχε Ἅγιος Γεώργιος, διότι αὐτὸ ἀποδεικνυόταν:

α) ἀπὸ τὸ Βενετικὸ Κτηματολόγιο (1700),

β) ἀπὸ τὸν περιηγητὴ Πουκεβὶλ (1815),

γ) ἀπὸ τὴν Γαλλικὴ Ἐπιστημονικὴ Ἀποστολὴ (1837), ἡ ὁποία σχεδίασε δύο γλυπτὰ ποὺ ἦταν ἐντοιχισμένα στὸν ἐν λόγῳ ναό,

δ) ἀπὸ θεμέλια ποὺ βρέθηκαν κατὰ τὴν ἀνέγερση τοῦ Παλαιοῦ Νοσοκομείου,

καὶ ε) ἀπὸ μνεία τοῦ βυζαντινολόγου Γεωργίου Σωτηρίου περὶ βυζαντινῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὸ Αἴγιον.

Δυστυχῶς ὅμως, γιὰ διαφόρους λόγους, κάποιοι ἀρνήθηκαν νὰ σταθοῦν σὲ αὐτὰ τὰ δεδομένα (τὰ ἤδη γνωστὰ ἀπὸ τὸν Ἀρ. Σταυρόπουλο2 καὶ τὸν Γ. Παναγόπουλο καὶ προτίμησαν νὰ υἱοθετήσουν τὸ νεοφανὲς σενάριο τῆς Τέμενης, ἐπειδὴ σήμερα δὲν ὑπάρχει στὸ Αἴγιον Ἅγιος Γεώργιος (!) καὶ ἐπειδὴ τὰ ἀρχεῖα τῆς Μητροπόλεως (τῆς συσταθείσης μετὰ τὸ 1833) δὲν ἀναφέρουν πουθενὰ τέτοιον ναό (!).

Ὅταν δὲν λαμβάνουμε ὑπόψιν μας χάρτες, κείμενα, μαρτυρίες καὶ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα εἶναι πολὺ εὔκολο, 200 χρόνια μετά, νὰ λέμε ὅ,τι θέλουμε καὶ νὰ ὁδηγούμαστε σὲ πλάνες ἢ ἐπισφαλῆ συμπεράσματα, λὲς καὶ ἡ σημερινὴ εἰκόνα τῆς πόλεως ἔχει σχέση μὲ αὐτὴ ποὺ εἶχε πρὸ 200 ἐτῶν. Τὸ χειρότερο ὅμως εἶναι ὅτι παρασύρουμε τοπικοὺς φορεῖς (Μητρόπολη, Δῆμο). Μπορεῖ γιὰ τουριστικοὺς ἢ φολκλορικοὺς λόγους τέτοιου εἴδους πρακτικὲς νὰ εἶναι θεμιτές, γιὰ τὴν ἐπιστήμη ὅμως τῆς ἱστορίας εἶναι ἀνεπίτρεπτες (ἀσχέτως πτυχίων).

Ἐπειδὴ ποτὲ δὲν σταματῶ τὴν ἔρευνα, προσφάτως βρῆκα ἕνα παλαιὸ ἄρθρο ποὺ ἀναζητοῦσα ἀπὸ καιρό. Συγγραφέας του εἶναι ὁ ἐκτελεσθεὶς ἀπὸ τοὺς Γερμανοὺς Αἰγιώτης ἱερεὺς καὶ λόγιος Θεόδωρος Παπαγεωργίου (1882-1944)3, ὁ ὁποῖος εἶχε ἀσχοληθεῖ μὲ θέματα τῆς τοπικῆς ἱστορίας, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ μὲ τὸ ζήτημα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Τὸ κείμενο τοῦ Θ. Παπαγεωργίου δημοσιεύθηκε τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1938 στὸ ἀξιόλογο ἱστορικὸ καὶ λογοτεχνικὸ περιοδικὸ τῶν Πατρῶν «ΑΧΑΪΚΑ». Ὁ Παπαγεωργίου εἶναι ἀπολύτως πεπεισμένος ὅτι ἡ μονὴ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου βρισκόταν στὸ σημεῖο τοῦ Παλαιοῦ Νοσοκομείου, περιοχὴ ποὺ -ὅπως ἀποδεικνύει- ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἦταν ἔξω ἀπὸ τὴν κυρίως πόλη τοῦ Αἰγίου . Στὸ συμπέρασμα αὐτὸ ὁδηγεῖται:

α) ἀπὸ τὴν προφορικὴ παράδοση

καὶ β) ἀπὸ εὑρήματα ἀνασκαφῶν.

Οἱ μὲν προφορικὲς παραδόσεις προέρχονται ἀπὸ τὸν ὑπερήλικα τότε Θεμιστοκλῆ Χρυσανθόπουλο4, τὰ δὲ εὑρήματα ἀπὸ ἀνασκαφὲς ἐπὶ δημαρχίας Ἰνοκεντίου Ρωμανιώλη (τὸ 1853) καὶ ἀργότερα ἐπὶ δημαρχίας Σπύρου Παναγιωτόπουλου5.

Ἀλλὰ ἂς δοῦμε τὶ γράφει ὁ ἴδιος ὁ μακαριστὸς Θεόδωρος Παπαγεωργίου (βλέπε εἰκόνες).


                                                                                    ΕΡΕΥΝΑ: Μάριος Χριστόπουλος, φιλόλογος - ἐρευνητὴς

__________________________

1 Γιὰ Ἅγιο Γεώργιο, μετὰ ἀπὸ τὸν Παπαρρηγόπουλο, μιλάει καὶ ὁ Κάρολος Μέντελσον-Μπαρτόλντυ.

2 Ὁ Ἀρίστος Σταυρόπουλος ἀγνοῶντας τὸ Βενετικὸ Κτηματολόγιο (ἦρθε στὸ φῶς κατόπιν, ἀπὸ τὸν Γ. Παναγόπουλο καὶ τὸν Κ. Ντόκο), ἐξετάζει τὸ ἐνδεχόμενο ὁ Ἅγιος Γεώργιος νὰ εἶναι οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι (πρὸς Σταφιδάλωνα) ποὺ ἄλλαξαν ὄνομα. Δυσκολεύεται νὰ δεχθεῖ ὅτι δὲν ἀνοικοδομήθηκε ναὸς σὲ θέση παλαιοτέρου καταστραφέντος. Στὸ Βενετικὸ Κτηματολόγιο ὅμως ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι ναοὶ ποὺ δὲν ὑπάρχουν στὸ σημερινὸ Αἴγιο, ἀλλὰ -ὅπως προείπαμε- ὁ Σταυρόπουλος αὐτὰ τὰ ἀγνοεῖ.

3 Ὁ Ἀρ. Σταυρόπουλος γιὰ τὸν Θ. Παπαγεωργίου: «Μελετηρὸς καὶ νοήμων ἐπεδόθη εἰς διαφόρους ἱστορικοθρησκευτικὰς μελέτας, ἐτακτοποίησε τὴν βιβλιοθήκην τῆς Μονῆς Ταξιαρχῶν καὶ καὶ ἔγραψε μίαν σύντομον αὐτῆς ἱστορίαν καὶ ἐδημοσίευσε ἀρίστην ἱστορικὴν μονογραφίαν περὶ τοῦ σοφοῦ μεσαιωνοδίφου Ἀνδρονίκου Κ. Δημητρακοπούλου.» (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΙΓΙΟΥ, σελ. 486). Ἔχω ἐπίσης ἐντοπίσει τὰ ἑξῆς δημοσιεύματά του:

«Ἡ θέσις τῆς πόλεως τοῦ Αἰγίου κατὰ τὴν Ρωμαϊκὴν περίοδον»,

«Σ. Ν. Θωμόπουλος, ἱστορικός, ἀπὸ τὰς Πάτρας διὰ τὰς Πάτρας»,

«Παφνούτιος Ρούβαλης, ὁ ἀμιγὴς καλόγηρος πολεμιστής»,

«Ἡ πρόοδος τῶν ἀνθρώπων ἄνευ ἠθικῆς ζημιοῖ ἀντὶ νὰ ὠφελήσῃ»,

«Σκέψεις περὶ τοῦ καλλιτέρου πολιτεύματος»,

«Μελέτη κοινωνιολογική, παιδαγωγική, θρησκευτική: οἱ γονεῖς ὡς διδάσκαλοι ἐν τῇ οἰκίᾳ, οἱ διδάσκαλοι ἐν τῷ σχολείῳ, οἱ ἱερεῖς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ»,

«Ὁ Χριστιανισμὸς ὡς ἀλήθεια».

Ὁ γιός του, Γεώργιος, ὑπῆρξε ἐπίσης συγγραφέας.

4 Ὁ Θεμιστοκλῆς Λεων. Χρυσανθόπουλος ἦταν ἐγγονὸς τοῦ Αἰγιώτη προὔχοντα καὶ ἀγωνιστῆ τοῦ 1821 Πανάγου Χρυσανθόπουλου. Οἱ πληροφορίες τοῦ Θεμιστοκλῆ Χρυσανθόπουλου, ὁ ὁποῖος λέγεται ὅτι κρατοῦσε σημειώσεις, ἀποτελοῦν σημαντικὴ πηγή, τόσο γιὰ τὸν Ἀρ. Σταυρόπουλο, ὅσο γιὰ τὸν Γ. Παναγόπουλο. Ἀπόγονος τῆς οἰκογενείας αὐτῆς εἶναι σήμερα ὁ πρέσβυς ἐπὶ τιμῇ κ. Λεωνίδας Χρυσανθόπουλος.

5 Θὰ πρέπει νὰ σημειώσουμε ὅτι στὴν περιοχὴ τοῦ Παλαιοῦ Νοσοκομείου ὑπάρχουν εὑρήματα καὶ ἀπὸ ἀνασκαφὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα (θεμέλια βυζαντινῶν κτισμάτων κ.ἄ.), τὰ πορίσματα τῶν ὁποίων εἶναι δημοσιευμένα σὲ ἀρχαιολογικὸ περιοδικό. Γιὰ τὸ ζήτημα αὐτὸ θὰ ἀσχοληθοῦμε σὲ ἄλλο ἄρθρο.











Τετάρτη 3 Φεβρουαρίου 2021

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ τῆς Ὄλγας Παπαδιαμαντοπούλου - Βαλτετσιώτου (μουσικοκριτικοῦ, 1933)

 

ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΙ...

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

ΨΑΛΜΟΣ ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΨΑΛΤΑΔΕΣ



Ἡ ἑορτὴ τοῦ Δεκαπενταυγούστου μοῦ ἐγέννησε μερικὰς σκέψεις διὰ τὴν βυζαντινὴν μουσικὴν τῶν ἐκκλησιῶν μας καὶ τὴν ἐκτέλεσίν της.

Σὰν Χριστιανὴ κ’ ἐγὼ -καὶ σὲ ἡλικίαν μάλιστα ποὺ σκέπτονται πλέον οἱ γυναῖκες νὰ ἐξαγοράσουν τὶς νεανικὲς ἁμαρτίες τους μὲ νηστείαν καὶ προσευχὴν- ἐπῆγα τὴν ἡμέραν τῆς Κοιμήσεως νὰ πάρω τὸ «χρυσὸ δοντάκι μου», προσθέτουσα εἰς τὰ χρυσᾶ τοῦ ὀδοντοϊατροῦ μου καὶ ἕνα τοῦ Θεοῦ ! Μία ἀπὸ τὶς κεντρικώτερες καὶ μεγαλείτερες ἐκκλησίες ἦταν γεμάτη ἀπὸ πιστούς. Καὶ σκέπτεσαι, ἂν οἱ ἐκκλησίες εἶνε λίγες στὴν Ἀθήνα ἢ οἱ πιστοὶ πολλοί. Γιατί, τὶς μικρὲς γιορτὲς καὶ τὶς τακτικὲς Κυριακὲς περισσεύουν οἱ ἐκκλησίες καὶ γιὰ τὶς ἔκτακτες γιορτὲς καὶ τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα δὲν εἶνε ἀρκετές. Σκέπτεσαι ἀκόμη καὶ κάτι ἄλλο, ἅμα βλέπῃς τόσον κόσμον πιστῶν καὶ εὐλαβῶν, τόσο πλῆθος νέων καὶ γέρων νὰ μεταλαμβάνουν καὶ νὰ προσεύχωνται μὲ κατάνυξιν. Πῶς συμβαίνει νὰ διαβάζῃς ὕστερα στὶς ἐφημερίδες τόσα ἀποτρόπαια ἐγκλήματα, μὴ συμβιβαζόμενα μὲ τὰς εὐλαβεῖς μας διαθέσεις ;

Ἀλλὰ δὲν πρόκειται νὰ φιλοσοφήσω οὔτε ἐγκληματολογικὰς θεωρίας νὰ ἀναπτύξω. Ἐκεῖνο ποὺ μ’ ἔκαμε νὰ μὴ ξεχάσω τὸ μικρόβιον τοῦ μουσικοκριτικοῦ μέσα στὸ ἱερὸν περιβάλλον ἦταν τὸ σύστημα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ποὺ ἐπρόβαλλεν ἐμπρός μου, μὲ τὴν τυραννίαν τῆς ψαλτικῆς τιμωρίας ποὺ ἐδοκίμασα. Ἥμαρτον, Θεέ μου καὶ σεῖς ἀδελφοὶ χριστιανοί, συγχωρῆστε με, γιατὶ... ἐκολάστηκα !!

Ὑμνεῖτε -λέγει- τὸν Θεὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνοις ! Ἔ, τότε γιατί μέσα σ᾿ αὐτὸν τὸν ἀτελείωτο ἀμανὲ ποὺ σερβίρουν οἱ περισσότεροι ψάλτες δὲν βάζουν καὶ κανένα μπαγλαμαδάκι ἢ λαγοῦτο ;

Δὲν εἶμαι εἰδικὴ εἰς τὰ βυζαντινά. Ξέρω μόνον ὅτι τὸ Βυζαντινὸν Κράτος ἐκληρονόμησε τὸν πολιτισμὸν τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, καθὼς καὶ τὰς τέχνας καὶ ἐπιστήμας μαζὶ μὲ τὴν μουσικήν της, ἡ ὁποία βασίζεται εἰς τοὺς ὀκτὼ τρόπους - κλίμακας (δώριον, ὑποδώριον, φρύγιον, ὑποφρύγιον, λύδιον, ὑπολύδιον, μιξολύδιον καὶ ὑπομιξολύδιον).

Μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὅλαι αἱ τέχναι καὶ ἐπιστῆμαι μετεφέρθησαν εἰς τὴν Εὐρώπην. Τὰς δὲ κλίμακας τῆς μουσικῆς παρέλαβεν ὁ Πάπας Γρηγόριος καὶ ἐξ αὐτῶν ἐδημιούργησε τὸ γρηγοριανὸν ἆσμα, ἐξ οὗ καὶ ἡ εὐρωπαϊκὴ μουσική.

Δὲν εἶνε δυνατὸν λοιπὸν ἀποτέλεσμα τῆς ἱστορίας αὐτῆς νὰ εἶνε ὁ σημερινὸς ἀμανὲς ποὺ ἐδημιούργησεν ἡ ἀμάθεια ἀφ᾿ ἑνὸς μερικῶν ψαλτάδων καὶ ἡ φιλοδοξία νὰ δείξουν τὴν καλλιφωνίαν τους, παρατείνοντες καὶ ποικίλλοντες τὸ βυζαντινὸν μοτίβο κατὰ τὸ γοῦστο τους.

Ἐπροοδεύσαμε ἀρκετὰ ὥστε νὰ βάλωμε καὶ ἠλεκτρικὰ εἰς τὶς ἐκκλησίες μας. Δὲν ἦταν δυνατὸν ἡ πρόοδος νὰ ἐπεκταθῇ καὶ τὸ μουσικὸν ζήτημα, ὥστε νὰ καθιερωθῇ μία πρότυπος σύνθεσις, τὴν ὁποίαν ν᾿ ἀκολουθήσουν πιστὰ ψάλτες ἐγκεκριμένοι ἀπὸ τὴν Σύνοδον ἢ ἐπιτροπὴν τοῦ ὑπουργείου ; Ἐπὶ τέλους, ἂς μὴν εἶνε καὶ τενόροι ἢ βαρύτονοι πρώτης γραμμῆς, ἀλλ᾿ ἁπλῶς ἰντονάτοι ψάλλοντες μὲ κάποιαν μυστικοπάθειαν, ἁρμονικὰ καὶ χωρὶς ἐξάρσεις μελοδραματικάς, ὥστε νὰ ὠρύωνται συναγωνιζόμενοι τοὺς γνωστοὺς βαρυτόνους τοῦ Μαΐου.

Ἐκτὸς αὐτοῦ, εἰς τὸν αἰῶνα τῆς ταχύτητος, νομίζω πὼς δὲν θὰ ἦταν ἄσκοπον νὰ συντομευθῇ καὶ ὁ χρόνος τῆς Λειτουργίας, τὴν ὁποίαν μακραίνουν μὲ τὸ τράβηγμα αὐτὸ τοῦ ψαλσίματος οἱ παπάδες καὶ οἱ ψάλτες. Ὅσην εὐλάβειαν καὶ ἂν ἔχῃ κανείς, καταντᾷ μαρτύριον νὰ στέκεσαι ὀρθὸς ἐπὶ δύο ὧρες, μὴ ἀκούων κάποτε παρὰ τὰ μισὰ λόγια ἀπὸ τὴν κακὴν ἀκουστικὴν τῶν ἐκκλησιῶν, ποὺ βουΐζουν ἀπὸ τὴν ἀκόμη χειρότερον ντιξιὸν τῶν ψαλτῶν. Ὅσην κατάνυξιν καὶ ἂν ἔχῃς τὴν χάνεις καὶ τότε ἀρχίζει ἡ κουβεντούλα, τὸ κουτσομπολιὸ καὶ τὰ νέα τῆς γειτονιᾶς.

Δὲν ξέρω ἂν διδάσκεται πλέον εἰς τὰ σχολεῖα ἡ ἐξήγησις τῆς Λειτουργίας, μὰ εἶναι βέβαιον πὼς λίγοι Χριστιανοὶ καὶ γραμματισμένοι θὰ ξέρουν τὴν σημασίαν τῶν διαφόρων παραστάσεων καὶ τύπων της. Ἀλλὰ πῶς νὰ μάθωμε αὐτά, ποὺ ἐξεχάσαμε πρῶτα τὴν γλῶσσα μας καὶ ἡ νεωτέρα γενεὰ κοντεύει νὰ μείνῃ ἀγράμματη ;

Οἱ παλαιότεροι παρακαλοῦσαν ἀκόμη καὶ τὸ φεγγαράκι νὰ τοὺς φέγγῃ νὰ πηγαίνουν στὸ σκολειὸ νὰ μαθαίνουν γράμματα. Οἱ νεώτεροι τὸ σκᾶνε τὴν ἡμέρα γιὰ τὸ φοῦτ-μπὼλ καὶ τὰ διάφορα γυμναστικὰ παιχνίδια. Ἐκεῖνοι ἐγύμναζαν τὸ πνεῦμα, αὐτοὶ περιποιοῦνται τὰ πόδια, γι᾿ αὐτὸ ἄλλαξαν οἱ καιροὶ καὶ σηκώθηκαν τὰ πόδια καὶ κτύπησαν τὰ κεφάλια !!

Ἀπεμακρύνθηκα ὅμως ἀπὸ τὸ θέμα μου ποὺ ἦταν γιὰ τὴν βυζαντινὴ μουσικὴ καὶ τοὺς ψάλτες. Ἂς μὲ συγχωρήσουν γιατὶ τοὺς τὰ ἔψαλλα, ἂν καὶ εἶνε βέβαιον ποὺ θὰ μὲ... ψάλλουν κι᾿ αὐτοὶ κάποια μέρα εἰς ἐκδίκησιν.



Ὄλγα Παπαδιαμαντοπούλου - Βαλτετσιώτη (Ρεβέκκα)

ἐφ. «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» 19.8.1933

Παρασκευή 28 Αυγούστου 2020

"Rapsodia Greca" τοῦ συνθέτη Giorgio Cambissa


Γεώργιος Καμπίσσας (Bodio Ἑλβετίας 17/5/1921 - Cagliari Ἰταλίας 29/6/1998)
ἐκλεκτὸς συνθέτης καὶ ἀρχιμουσικὸς ἑλληνικῆς καταγωγῆς 



 Ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν «Ραψῳδία Γκρέκα» ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν τοῦ Μαξιμιλιανοῦ Ντοννιτέλλι. Ἀπὸ συναυλία  τῆς ὀρχήστρας «Bel'Arte» ποὺ δόθηκε στὶς 9 Ἰουλίου 2013 στὸ θέατρο Adyar στὸ Παρίσι.


Τὰ μουσικὰ θέματα ποὺ ἀναγνωρίσαμε καὶ οἱ συλλογὲς δημοτικῶν τραγουδιῶν στὶς ὁποῖες τὰ ἐντοπίσαμε: 

1) «Ἄντε κοιμήσου, κόρη μου», νανούρισμα (συλλογές: Ducoudray, Λαμπελὲτ) 0:15,

2) «Χασάπικος» (συλλογές: Ζαχαρία & Ρεμαντᾶ, Λαμπελὲτ) 2:50, 

3) «Συρτὸς» (συλλογὴ Λαμπελὲτ) 3:56,

4) «Εἶχα μιὰν ἀγάπη στὸν καιρό μου», καλαματιανὸς (συλλογές: Ζαχαρία & Ρεμαντᾶ, Λαμπελὲτ) 6:30,

5) «Κρητικὸς χορὸς» (συλλογές: Ζαχαρία & Ρεμαντᾶ, Λαμπελὲτ) 7:46.



 

Κυριακή 26 Ιουλίου 2020

Ὀρατόριο «Ἀχιλλεὺς» τοῦ Max Bruch

Τὸ ὀρατόριο «ACHILLEUS» (op. 50) τοῦ Max Bruch (1838-1920)

    

   Τὸ μεγαλόπνοο ἔργο τοῦ ρομαντικοῦ συνθέτη Μὰξ Μπροὺχ Achilleus πρωτοπαρουσιάστηκε στὶς 25 Ἰουνίου 1885. Εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πολλὰ κοσμικὰ ὀρατόριά του καὶ συγκεκριμένα ἀνήκει σὲ αὐτὰ ποὺ τὸ θέμα τους εἶναι παρμένο ἀπὸ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα. Στὴν ἴδια κατηγορία ἀνήκουν καὶ τὰ ὀρατόρια Ὡραία Ἑλένη, Σαλαμίς, Ὀδυσσεύς, Διθύραμβος, Λεωνίδας. Ἡ πολὺ παλιὰ ἱστορία τῆς μουσικῆς τοῦ Köstlin (σελ 678 κ.ἑ.) γράφει γιὰ τὸν Μπρούχ:


   «Εἰς τὸν ὑπὸ αὐστηρᾶς διατυπώσεως τοῦ Μένδελσον καὶ τῆς μουσικῆς ποιήσεως τοῦ Σούμαν ὡρισμένον κύκλον δύναται νὰ συγκαταλεχθῇ προσέτι ὁ Μὰξ Μπρούχ, γεννηθεὶς ἐν Κολωνίᾳ τῇ 6ῃ Ἰανουαρίου 1838, μαθητὴς τοῦ Φερδινάρδου Χίλλερ* καὶ τοῦ Ραϊνέκε** [...] ἐν στενῇ ἐπαφῇ πρός τε τὸ σύγχρονον ῥεῦμα καὶ τὴν ἐπιτευχθεῖσαν πρόοδον διατελῶν καὶ κλίνων μᾶλλον πρὸς τοὺς ῥωμαντικούς. Ἐκ τῶν ἔργων τοῦ Μπρούχ, ἅτινα χαρακτηρίζει κάλλος τῆς εὐηχοῦς ἐπενεργείας καὶ ἡδύτης τῆς μελῳδίας, ηὐδοκίμησαν ἰδίως τὰ χορικὰ μελικὰ δραμάτια [=ὀρατόρια], ἅτινα ἐπιτρέπουσιν εὐρυτέραν τοῦ τύπου διαστρογγύλωσιν (Birken und Erlen, Schön Ellen, Odysseus, Arminius, Lied non der Glocke, Achilleus, Feuerkreuz), ὡς καὶ τὰ ἔργα τῆς οἰκιακῆς μουσικῆς [=μουσικῆς δωματίου] (2 τετραφωνίαι [=κουαρτέτα], 2 συναυλίαι [=κονσέρτα] βιολίου, συνθέσεις βαρβίτου [=βιολοντσέλου] κ.ἄ.), ἐξαιρέτως ἡ συναυλία βιολίου ἐν G-moll, ἀλλὰ καὶ αἱ τρεῖς αὐτοῦ συμφωνίαι». 


   Στὸ καλλιτεχνικὸ περιοδικὸ ΕΣΤΙΑ τοῦ 1887 βρήκαμε τὴν παρακάτω ἐνδιαφέρουσα παρουσίαση τοῦ ἔργου μὲ τὸ ἀρχικὸ Δ. 



Ἡ Ἰλιὰς μελοποιηθεῖσα


   Γνωστὸν τυγχάνει ὅτι αἱ Καλαὶ Τέχναι ἐν Γερμανίᾳ πλέον ἢ ἐν πάσῃ ἄλλῃ χώρα παρήγαγον καὶ παράγουσιν ἔργα ἑλληνικὴν ἔχοντα τὴν ἔμπνευσιν. Εἶνε ἀναρίθμητα τὰ οἰκοδομήματα, ὅσα ἱδρύθησαν, ἐν Μονάχῳ ἰδίᾳ, κατ᾿ ἀντιγραφὴν τῶν ἑλληνικῶν ῥυθμῶν, αἱ πινακοθῆκαι πληροῦνται ὑπὸ εἰκόνων τῆς ἑλληνικῆς μυθολογίας καὶ ἱστορίας, οἱ ὕπατοι τῶν ποιητῶν ἔγραψαν δράματα καὶ ποιήματα ἑλληνικῶν ὑποθέσεων καὶ ἐξ αὐτῶν δὲ τῶν μουσικῶν, οὐχὶ ὀλίγοι, συνέθεσαν προανακρούσματα καὶ ἐμελοποίησαν τὰς χορῳδίας ἀρχαίων ἑλληνικῶν δραμάτων, ἰδίᾳ τῶν τοῦ Σοφοκλέους.

   Ἀλλ᾿ ἐκ τῶν συγχρόνων μελοποιῶν εἷς, ὁ Μὰξ Βροὺχ (Max Bruch) προέβη ἔτι μᾶλλον: συνέθηκε μουσικὴν ἐπὶ τῆς Ὀδυσσείας καὶ τῆς Ἰλιάδος τοῦ Ὁμήρου ! Δὲν ἐμελοποίησε φυσικῷ τῷ λόγῳ τὰς τεσσαράκοντα ὀκτὼ ῥαψῳδίας τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν, ὧν οὐχὶ ἡ μουσικὴ σύνθεσις, ἀλλ᾿ ἡ ἁπλῆ ἐκτέλεσις θ᾿ ἀπῄτουν ἑβδομάδας ὅλας. Ἐκ τῆς Ὀδυσσείας καὶ τῆς Ἰλιάδος συνωψίσθησαν τὰ κυριώτατα μέρη εἰς σειρὰν λυρικῶν ποιημάτων μονῳδιῶν, διῳδιῶν, χορῳδιῶν κ.λ.π. ὑπὸ τοὺς τίτλους: Ὀδυσσεύς, Ἀχιλλεύς, καὶ ἐπὶ τούτων ἐφηρμόσθη μουσικὴ ἀνάλογος.

   Ἐκ τῶν δύο τούτων ἔργων τὸ ἕτερον, ὁ Ἀχιλλεύς, ἐψάλη πρό τινος κατὰ πρῶτον ἐν τῷ Concerthaus τῆς Λειψίας. Πρὸς τοῦτο προσῆλθον ἐκ διαφόρων μερῶν τῆς Γερμανίας ἐξέχοντες ἀοιδοί, ὁ χορὸς ἀπετελέσθη ἐκ τῶν μελῶν τῶν ἐν Λειψίᾳ ᾠδικῶν συλλόγων ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν διακοσίων περίπου, ἡ ὀρχήστρα πλουτισθεῖσα περιέλαβεν ἑκατοντάδα ὀργάνων, διηύθυνε δὲ τὴν ἐκτέλεσιν αὐτοπροσώπως ἐλθὼν ἐκ Βερσλάου ὁ διαπρεπὴς συνθέτης.

   Τὸ ἔργον διήρκεσεν ἐπὶ τέσσαρας ὥρας, διεξήχθη δ᾿ ἐντελέστατα καὶ ἐπευφημήθη ἐπανειλημμένως. Ἡ διασκευὴ αὐτοῦ εἶνε τοιαύτη: ἐν ἀρχῇ μετὰ τὴν πολεμικὴν εἰσαγωγήν, ἣν ἐκτελεῖ ἡ ὀρχήστρα, ὁ χορὸς προλογιζόμενος ἐξιστορεῖ ὅσα οἱ Ἀχαιοὶ ἐπὶ ἐννέα ἔτη μακρὰν τῆς πατρίδος των ὑφίστανται δεινὰ ὅπως ἁλώσωσι τὸ Ἴλιον, καὶ ταῦτα χάριν μιᾶς ἀπίστου γυναικός, συμπεραίνει δὲ ὅτι ἐπὶ τέλους ἡ Τροία θὰ πέσῃ.

   Ἐν τῷ πρώτῳ μέρει ὁ χορὸς τῶν Ἀχαιῶν νοσταλγῶν ἀναμιμνήσκεται τῆς ποθητῆς ἑστίας, ὁ Ἀγαμέμνων ἐνισχύει τὰ αἰσθήματα ταῦτα συμβουλεύων τὴν εἰς Ἑλλάδα ἐπάνοδον, ὁ Ὀδυσσεὺς ἀντιτείνει ἀποκαλῶν τοῦτο αἰσχρὰν φυγὴν καὶ ὁ χορὸς ἐνθουσιῶν ἐκ τῶν λόγων τοῦ πολυμηχάνου Ἰθακησίου ἄγει εἰς μάχην παιᾶνας ἀνακρούων.

   Ἐν τῇ δευτέρᾳ τοῦ Α΄μέρους εἰκόνι παρίσταται ὁ Ἀχιλλεὺς παρὰ τὴν ἀκτὴν ἐν τῇ σκηνῇ του, ἀποχωρήσας τοῦ ἀχαϊκοῦ στρατοπέδου μετὰ τὴν πρὸς τὸν Ἀγαμέμνονα ἔριδα. Μετ᾿ ὀλίγον οἰμωγαὶ καὶ ὀλοφυρμοὶ ἐξεγείρουσιν αὐτόν: «οἴμοι, οἴμοι, ὁ Πάτροκλος ἀπέθανε !». Ὁ υἱὸς τοῦ Πηλέως θρηνεῖ τὸν πιστόν, τὸν προσφιλῆ ἑταῖρον καὶ καλεῖ τὴν Θέτιδα, τὴν ἑαυτοῦ μητέρα. Ἡ Θέτις προσέρχεται μετὰ τῶν θαλασσίων νυμφῶν κ᾿ ἐπακολουθεῖ μακρὰ διῳδία καθ᾿ ἣν ὁ μὲν υἱὸς ἔμπλεως μίσους κατὰ τοῦ Ἕκτορος, τοῦ φονέως τοῦ Πατρόκλου, ὀμνύει ὅτι θὰ σύρῃ αὐτὸν νεκρὸν ὄπισθεν τοῦ ἅρματός του, ἡ δὲ μήτηρ προσπαθεῖ ν᾿ ἀποτρέψῃ αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ἀγῶνος. Βλέπουσα ὅμως ὅτι ὁ ἥρως εἶνε ἀμετάπειστος ἄγει ἵνα παρασκευάσῃ αὐτῷ νέαν πανοπλίαν, ὑμνοῦντος τοῦ χοροῦ.

   Τὸ δεύτερον μέρος ὑποτίθησι τὴν σκηνὴν ἐν τῷ τρωϊκῷ ἀνακτόρῳ. Ἐκεῖ ἡ Ἀνδρομάχη πλήρης ἀνησυχίας διὰ τὸν προσφιλῆ αὑτῆς σύζυγον ἐκτραγῳδεῖ τοῦ πολέμου τὰ δεινὰ κ᾿ ἐν ἀντιθέσει, μετὰ πόθου, ἐνθυμεῖται τὰς γλυκείας ἡμέρας τῆς εἰρήνης. Μετὰ τὸ ἑωθινὸν ᾆσμα τῶν Τρῴων, ἀκολουθεῖ ἡ πασίγνωστος ἐκείνη συνομιλία τοῦ Ἕκτορος καὶ τῆς Ἀνδρομάχης, ἐν τῷ Ζ΄ τῆς Ἰλιάδος, ἣν ὁ μουσικὸς μετεποίησεν εἰς περιπαθεστάτην διῳδίαν. Ἐν τέλει ὁ χορὸς τῶν Τρώων παροτρύνει τὸν Ἕκτορα εἰς ἀγῶνα, ἀφ᾿ ἑτέρου δ᾿ ὁ τῶν Ἀχαιῶν ὑπεκκαίει τοῦ Ἀχιλλέως τὴν ὀργήν.

   Ἀρχὴ τοῦ τρίτου μέρους εἶνε οἱ θρῆνοι τοῦ Ἀχιλλέως καὶ τοῦ χοροῦ ἐπὶ τοῦ νεκροῦ τοῦ Πατρόκλου καὶ οἱ ἀγῶνες οἱ τελούμενοι εἰς τιμὴν αὐτοῦ, οὓς εἰκονίζει ἐκφραστικώτατα αὐτὴ ἡ ὀρχήστρα διὰ τριῶν μουσικῶν συνθέσεων. Ἡ ἁρματοδρομία ἰδίᾳ εἶνέ τι ἔξοχον.

   Ἡ εἰκὼν ἀλλάσσει. Εἶνε νὺξ - εἰς τὴν σκηνὴν τοῦ Ἀχιλλέως προσέρχεται ὁ γέρων Πρίαμος ἐν ὀλοφυρμοῖς ζητῶν τὸ σῶμα τοῦ Ἕκτορος. Ἐν τῇ μετέπειτα σκηνῇ ἡ Ἀνδρομάχη θρηνεῖ τὸν ἀποθανόντα σύζυγον.

   Ὁ ἐπίλογος ἀποτελεῖται ἐκ χορῳδίας μὴ ἀναγομένης εἰς τὸν κύκλον τῆς Ἰλιάδος. Ἔρχεται δ᾿ αὕτη ὡς συμπέρασμα τοῦ ὅλου ἔργου καὶ εἶνε ἐλεγεία ἐπὶ τῷ θανάτῳ τοῦ υἱοῦ τοῦ Πηλέως.

   Τοιοῦτον ἐν συνόψει τὸ πρωτοτυπότατον μουσικὸν ἔργον τοῦ Γερμανοῦ καλλιτέχνου. Οἱ τεχνοκρῖται θεωροῦσιν αὐτὸ ἔξοχον εἰς τὰ χορικὰ μέρη ἰδίᾳ καὶ εἰς τὰς συνθέσεις τῆς ὀρχήστρας, ἐξαίρουσι δὲ μεταξὺ τῶν μονῳδιῶν τὸ τελευταῖον ᾆσμα τῆς Ἀνδρομάχης. Τὸ μέρος τῆς Ἀνδρομάχης γεγραμμένον διὰ μεσόφωνον ἐξετέλεσε θριαμβευτικῶς, κατὰ τὴν γενικὴν ὁμολογίαν τοῦ συνθέτου καὶ ὁλοκλήρου τοῦ κοινοῦ, νεαρὰ καλλιτέχνις, ἀπαράμιλλον ἔχουσα τὴν περιπάθειαν ἐν τοῖς φθόγγοις.

   Ὁλόκληρον τὸ ἔργον ἀδύνατον εἶνε νὰ ἐκτελεσθῇ ἐν Ἑλλάδι, ἀλλὰ μέρη αὐτοῦ, ἰδίᾳ δὲ ἡ εἰσαγωγὴ καὶ οἱ ἀγῶνες, ὧν ἡ ἐκτέλεσις γίνεται ὑπὸ μόνης τῆς ὀρχήστρας, δύνανται κάλλιστα νὰ ἐκτελεσθῶσί ποτε κ᾿ ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ, ἥτις ἐνέπνευσε κυρίως τὸ ἔργον τοῦ Τεύτονος μουσουργοῦ.    Δ*

περιοδικὸν «ΕΣΤΙΑ» 18/3/1887



* TO AKOYTE *


ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ:

Achilleus: Tenor Andromache: Hoher Alt. Hektor & Odysseus: Bariton Polyxena & Thetis: Soprano Agamemnon & Priamus: Bass

ΤΑ ΜΕΡΗ:

0:00 - 7:12 Prologue --- ACT I --- 7:12 - 11:48 Dem Stab den Herold's gubut Ehr'! 11:48 - 13:21 Hort mich 13:21 - 14:57 Helm kehr! 14:52 - 18:07 Ihr Resenden, baltetein 18:07 - 20:45 So hort mich! 20:45 - 22:40 Und ihr, ihr Manner 22:39 - 26:15 Unmuth im Herzen 26:15 - 28:35 Durch das Rauschen der Meerfluth 28:35 - 29:47 Halt an den Fuss! 29:47 - 33:46 Wehe! Schritte der Manner ein Entsetzhches naht dort 33:46 - 35:35 Tief unterst im Meergrund schlummert die Gottin 35:35 - 36:36 Des Sohnes Stimme 36:36 - 41:26 Tochter des Nereus 41:26 - 43:51 Kind, warum weinst du? 43:51 - 46:02 Sohn! Sohn! Sohn! 46:02 - 51:53 Leben und Ruhm ist mir Hektor's Tod! 51:53 - 57:38 Num meere steigt ein blaulicher Duft --- ACT II --- 57:38 - 1:06:38 Noch lagert dammerung auf Berg und Thal 1:06:38 - 1:12:46 Vir bringen Opfer und Gebet 1:13:03 - 1:23:53 Im Thalgrund glanzt es, wie gold'ne Wogen 1:23:53 - 1:28:11 Zum Kampf, zum Kampf! 1:28:11 - 1:35:29 Wer naht dort allein dem Kriegsgott ver gleichbar? --- ACT III --- 1:35:35 - 1:46:15 Die Leichenfeier des Patroklus 1:46:15 - 1:49:38 Thranen, versiegt mir, bebe nicht Hand 1:49:38 - 1:55:22 Wettspiele zu ehren des Patroklus 1:55:22 - 1:59:34 Durch die ambrosische Nacht 1:59:34 - 2:09:24 Peleus Sohn, hor'meine Stimme! 2:10:37 - 2:17:06 Aus der Tiefe des Grames 2:17:06 - 2:19:39 Traure, traure, mein Knabe! 2:19:39 - 2:26:51 Epilog des Chors



____________
* Ferdinand Hiller (1811- 1885)
** Carl Reinecke (1824-1910)