ΑΙΘΙΟΨ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟΣ

   
     Νομίζω ὅτι εἶναι τὸ πρῶτο ποίημα τῆς ἑλληνικῆς λογοτεχνίας -ποὺ ἔστω δειλὰ- θίγει τὰ ζητήματα τῶν διακρίσεων βάσει τοῦ χρώματος καὶ τῆς δουλεμπορίας.

     Ἕνας Εὐρωπαῖος, σὲ ἕνα σκλαβοπάζαρο μιᾶς βαρβαρικῆς πόλης, μεταξὺ ἄλλων ἀναγκαίων ἀγοράζει καὶ ἕναν... Αἰθίοπα. Ἡ δουλεμπορία χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὸν ποιητὴ ὡς ἡ ντροπὴ τῆς ἀνθρωπότητας. Ὁ ἀνόητος Εὐρωπαῖος, παραβλέποντας τὰ πολλὰ προτερήματα τοῦ Αἰθίοπα, ἐνοχλεῖται ἀπὸ τὸ μαῦρο χρῶμα τοῦ δέρματός του. Ἔτσι, μέσῳ τοῦ πλυσίματος, προσπαθεῖ νὰ τοῦ ἀλλάξει τὸ χρῶμα, ποὺ ἡ ἴδια ἡ φύση τοῦ ἔδωσε. Ἡ φύση ὡστόσο δὲν ἀλλάζει καὶ ὁ Εὐρωπαῖος καλεῖται νὰ ἀποδεχθεῖ τὴν πραγματικότητα ὡς ἔχει ! Τὸ ποίημα ἀπευθυνόταν σὲ παιδιά, ἐξοῦ καὶ ἡ ἀφέλεια ποὺ τὸ διακρίνει. Συγγραφέας του εἶναι ὁ λόγιος καὶ συνθέτης τοῦ 19ου αἰῶνα Ἀλέξανδρος Κατακουζηνός.

ΑΙΘΙΟΨ *

Εἰς βαρβάρων πόλιν, ὅπου
πρὸς αἰσχύνην τοῦ ἀνθρώπου
καὶ οἱ ἄνθρωποι πωλοῦνται,
Εὐρωπαῖος ἦλθε φθάσας
καὶ ἀπῆλθεν ἀγοράσας
ἐκτὸς ἄλλων ἀναγκαίων
καὶ Αἰθίοπα ὡραῖον.

Οὕτος, τόσα ἔχων ἄλλα
προτερήματα μεγάλα,
μὲ τὸ μαῦρον πρόσωπόν του
ἔθλιβε τὸν κύριόν του,

ὅστις, δίχως νὰ βραδύνῃ,
ἤρχισεν αὐτὸν νὰ πλύνῃ,
καὶ ἀκάματος ἐφάνη
προσπαθῶν νὰ τὸν λευκάνῃ.

Μετὰ πλύσεις πολυτρόπους
καὶ σαπωνισμοὺς καὶ κόπους
ὁ πλυνόμενος, ἀκόμα
δὲν παρήλλαξε τὸ χρῶμα.

Ὡς εἰς τὸν παρόντα βίον
μαῦρον ἔφθασε παιδίον,
καὶ εἰς τὴν ζωὴν τὴν ἄλλην
θὰ ὑπάγῃ μαῦρος πάλιν.

Ὅσον καὶ ἂν προσπαθήσῃς
ἀμετάβλητος ἡ φύσις.


Ἀλέξανδρος Κατακουζηνός (1824-1892)
(Ἡ Μοῦσα τῶν Παίδων, ποιήματα διὰ παιδία, μέρος β΄, σελ. 81-82, ἐν Ἀθήναις 1887).

*  Ἡ λέξη "Αἰθίοψ" παράγεται ἀπὸ ἀρχαιοελληνικὸ ρῆμα αἴθω (= καίω, ἀνάβω) καὶ τὸ οὐσιαστικὸ ὄψις (τοῦ ὁράω -ῶ), δηλαδὴ ὁ Αἰθίοψ εἶναι ὁ ἔχων μαυρισμένη ὄψη σὰν νὰ ἔχει καεῖ.  

Ἀκολουθεῖ ἡ βιογραφία τοῦ Κατακουζηνοῦ, ὅπως δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ «ΔΙΑΠΛΑΣΙΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ» τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε συνεργάτης ἐπὶ 14 ἔτη.